Αγγελική Μιχαλοπούλου-Καρρά [@aggeliki.mk]

Ένας από τους σημαντικότερους μουσικούς του περασμένου αιώνα, ο "Νονός της Soul" μουσικής James Brown, είχε πει ότι για να μπορέσει να γίνει κάποιος σπουδαίος μουσικός θα πρέπει να μάθει πρώτα να ακούει και μετά να δημιουργεί. Η συγκεκριμένη άποψη δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο αληθής και στην περίπτωση του graphic design. Για να μπορέσει κάποιος να γίνει αποτελεσματικός graphic designer θα πρέπει πρώτα να μάθει να βλέπει. Η λειτουργία της όρασης όμως δεν έχει να κάνει μόνο με την οπτική αποτύπωση των εικόνων αλλά και με την επεξεργασία τους από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, αυτό δηλαδή που ονομάζουμε αντίληψη.

Στο βιβλίο του "Η κριτική του καθαρού λόγου", ο Immanuel Kant αναφέρει ότι η αντίληψη, όπως και η γνωστική λειτουργία, μπορεί να είναι σύμφωνη με τα αντικείμενα που παρατηρούμε αλλά παράλληλα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα ίδια τα αντικείμενα συμμορφώνονται ανάλογα με τη διαμορφωμένη μας αντίληψη.

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι δυσκολεύονται στο να διακρίνουν τη σχέση όλων αυτών με το graphic design ακόμα και σήμερα. Οι θεωρίες του Kant προετοίμασαν το έδαφος για τη μετέπειτα άνθηση της Πειραματικής Ψυχολογίας της Σχολής του Βερολίνου και οδήγησαν στη διατύπωση των βασικών αρχών της Ψυχολογίας του Gestalt. Οι αρχές αυτές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της θεωρητικής κατάρτισης αλλά και της εφαρμοσμένης πρακτικής ενός σχεδιαστή. Η επιτομή της θεωρίας του Gestalt αποτυπώνεται με λακωνικό τρόπο στα λόγια του Γερμανού ψυχολόγου Kurt Koffka: "Το όλον είναι διαφορετικό από το άθροισμα των επιμέρους στοιχείων του". Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όταν βλέπουμε μια ομάδα αντικειμένων, αντιλαμβανόμαστε το σύνολό τους προτού να δούμε τα επιμέρους στοιχεία που το απαρτίζουν. Βλέπουμε το σύνολο ως κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών. Ακόμη και όταν τα μέρη είναι εντελώς ξεχωριστές οντότητες, αντιλαμβανόμαστε την ομάδα τους ως κάποιο σύνολο.

Η θεωρία του Gestalt και ο αντίκτυπος που αυτή είχε στο design αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης για αρκετές δεκαετίες και συνεχίζει να αποτελεί ένα βασικό εφόδιο γνώσης για έναν γραφίστα. Μπορεί η είσοδος των ηλεκτρονικών υπολογιστών να απλοποίησε σε μεγάλο βαθμό την παραγωγική διαδικασία για έναν σχεδιαστή, αλλά όπως ακριβώς τα μυθιστορήματα δεν γράφονται μόνα τους σε έναν επεξεργαστή κειμένου έτσι και το design παράγεται πρώτα στο μυαλό του δημιουργού και στη συνέχεια αποτυπώνεται και αποκτά υλική υπόσταση με τη βοήθεια των εκάστοτε εργαλείων. Ο σχεδιαστής, μέσω του έργου του, απευθύνεται στοχευμένα σε ένα κοινό που ζει, αναπνέει, αισθάνεται, ονειρεύεται και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του, έμψυχο ή άψυχο. Η αλληλεπίδραση αυτή είναι η προβολή της ψυχοσύνθεσης του κάθε ατόμου. Ένας σχεδιαστής για να μπορεί να ανταποκριθεί στην απαίτηση για οπτική επικοινωνία με το κοινό του, θα πρέπει να γνωρίζει τις βασικές αρχές και τους κανόνες που τη διέπουν. Είναι, εν κατακλείδι, ουσιαστικό να αντιλαμβάνεται τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας από εμάς "βλέπει".

Αναφορικά με το design, η θεωρία του Gestalt επιχειρεί να περιγράψει το πώς οι άνθρωποι τείνουν να οργανώνουν οπτικά στοιχεία σε ομάδες ή ενιαία σύνολα εφαρμόζοντας ορισμένες αρχές. Οι βασικότερες από αυτές είναι οι αρχές της:

Ομοιότητας - Similarity Συνέχειας - Continuation Κλειστότητας - Closure Εγγύτητας - Proximity Εικόνας/Παρασκηνίου - Figure/Ground Συμμετρίας και Τάξης - Symmetry and Order
Όπως αναφέρει και η κουβανικής καταγωγής Αμερικανίδα συγγραφέας Anais Nin, με μια πιο ποιητική διάθεση "δεν βλέπουμε τα πράγματα όπως αυτά είναι, τα βλέπουμε όπως εμείς είμαστε".