Γράφει η Νάσα Παταπίου

Από τον Φίλιππο Μισταχιέλη, ναύαρχο του βασιλείου, μέχρι τον Ιωάννη, καπιτάνο της Πάφου, και τους φεουδάρχες απογόνους τους, η οικογένεια Μισταχιέλη διένυσε μακρά πορεία στην Κύπρο αλλά και στα αξιώματά της

Η οικογένεια Μισταχιέλη (Mistachel ή Mistachielli) εμφανίζεται στις πηγές της Κύπρου κατά τη Φραγκοκρατία και κυρίως κατά τα έτη της βασιλείας του Φράγκου βασιλιά Πέτρου Β΄ Lusignan (1373-1374). Τότε για πρώτη φορά μας γίνεται γνωστό το όνομα του Baudouin Μισταχιέλη. Κατά τον 15ο αιώνα, ένας Φίλιππος Μισταχιέλη προσφέρει τις υπηρεσίες του στον βασιλιά Ιωάννη Β΄ Lusignan. To 1448 ο Φίλιππος Μισταχιέλη είχε σταλεί εκ μέρους του βασιλιά στον Οθωμανό μονάρχη, γνωστό ως μεγάλο Καραμάνο, ενώ το 1452 απαντά σε μία πηγή ως βάιλος στην Πάφο. Αργότερα, επί βασίλισσας Καρλόττας Lusignan, όταν είχε εκδιωχθεί από τον ετεροθαλή αδελφό της και μετέπειτα τελευταίο Φράγκο βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β΄, ο Φίλιππος Μισταχιέλη τη συνόδευσε στη Ρόδο. Ωστόσο αργότερα το ίδιο πρόσωπο φαίνεται να επέστρεψε στην Κύπρο δηλώνοντας υποταγή στον νέο βασιλιά και τελικά έγινε σύμβουλός του. Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ το 1469 είχε δώσει εντολή στον Φίλιππο Μισταχιέλη να μεταβεί στη Βενετία και να διαπραγματευτεί τον γάμο του με την Αικατερίνη Κορνάρο. Το 1472, σχεδόν ένα χρόνο πριν πεθάνει ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄, τον είχε διορίσει στο υψηλό αξίωμα του ναυάρχου του βασιλείου.

Ο χρονικογράφος Γεώργιος Βουστρώνιος κατά τα έτη της βασιλείας του Ιακώβου Β΄ αναφέρεται σ' έναν Ιωάννη Μισταχιέλη, καπιτάνο της Πάφου, κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών μεταξύ της βασίλισσας Καρλόττας και του Ιακώβου που διεκδικούσε το στέμμα. Όταν μάλιστα είχε αφιχθεί στην Πάφο η βασίλισσα Καρλόττα, ο Ιωάννης Μισταχιέλη της παρέδωσε αμέσως το φρούριο της πόλης. Ο χρονικογράφος μας, Λεόντιος Μαχαιράς, επίσης μνημονεύει έναν Πατή Μισταχιέλη, αστό (borghese) από την Αμμόχωστο, ο οποίος είχε σταλεί μαζί με τον Γεώργιο Πισσολόγο από τη Λευκωσία εκ μέρους του βασιλιά Πέτρου Β΄ το 1567, στον Οθωμανό Τακκά, αυθέντη της Ατταλείας, για να υπογράψουν μαζί του σύμφωνο ειρήνης, επειδή είχε ν' αντιμετωπίσει και τους Γενουάτες.

Όταν ο βασιλιάς Ιάκωβος Β΄ κατόρθωσε να σφετεριστεί το στέμμα της Κύπρου διαμοίρασε στους οπαδούς του αξιώματα και φέουδα όπως ολόκληρα χωριά, γαίες και άλλα. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Ούγος και ο Ανδρέας Μισταχιέλη, δύο μέλη της μεγάλης ομώνυμης κυπριακής οικογένειας, στους οποίους παραχώρησε αγροτικά τεμάχια και σιτηρά. Όπως αναφέρεται από τους Κύπριους χρονογράφους ένας άλλος οπαδός της βασίλισσας Καρλόττας, ο οποίος στη συνέχεια την εγκατέλειψε και στήριξε τον Ιάκωβο, ήταν και ο Carceran Chimi, o οποίος συνδεόταν με εξ αγχιστείας συγγένεια με τον Ιωάννη Μισταχιέλη. Ο Στέφανος Lusignan στο έργο του Χωρογραφία της Κύπρου, αναφέρει έναν Μισταχιέλη -μάλλον πρόκειται για τον Φίλιππο- ο οποίος είχε συνοδεύσει τη βασίλισσα το 1489 πίσω στη Βενετία.

Φίλιππος Μισταχιέλης

Ο Φίλιππος Μισταχιέλης, οπαδός και στενός συνεργάτης του βασιλιά, όπως ήδη προαναφέραμε, είχε σταλεί στη Βενετία για να διευθετήσει τον γάμο του βασιλιά με την Αικατερίνη Κορνάρο και στον γάμο που είχε τελεστεί εκεί με αντιπρόσωπο, αυτός εκπροσώπησε τον βασιλιά. Στον ίδιο ο βασιλιάς είχε παραχωρήσει για τις υπηρεσίες του δύο χωριά: τη Χάρτζια στο διαμέρισμα της Κερύνειας και τα Κελλιά της Λάρνακας. Επίσης με απόφαση του βασιλιά, ημερομηνίας 17 Μαρτίου 1468, παραχωρούνταν στον Φίλιππο Μισταχιέλη δύο υπηρέτες που ανήκαν στη βασιλική περιουσία, ηλικίας άνω των σαράντα πέντε ετών για να τον υπηρετούν.
Το 1490, όταν είχε επιστρέψει στη Βενετία η βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο εκχωρώντας το βασίλειο της Κύπρου στη Γαληνοτάτη, είχε αποστείλει μια επιστολή στον δόγη. Στην ίδια επιστολή μεταξύ άλλων σημείωνε τα εξής σχετικά με τον Φίλιππο Μισταχιέλη και την οικογένειά του: Μετά την επιστροφή του Μισταχιέλη στην Κύπρο από τη Βενετία, όπως ανέφερε η βασίλισσα, τον είχε προλάβει ο θάνατος και έτσι έμεινε ορφανή η πολυμελής οικογένειά του, που αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα καθώς ήταν πάμπτωχος. Η βασίλισσα για να ενισχύσει την οικογένειά του προσέλαβε στην υπηρεσία της ως δέσποινα των τιμών (damicella) τη θυγατέρα του Φίλιππου Μισταχιέλη Έλενα. Με την πρόσληψή της, η βασίλισσα υποσχέθηκε πως όταν παντρευόταν θα της παραχωρούνταν ετησίως διακόσια δουκάτα εισόδημα, ώστε να ζει με τα παιδιά της άνετα. Η Έλενα, όπως τεκμηριώνεται από τις πηγές, είχε ακολουθήσει τη βασίλισσα όταν επέστρεψε στη Βενετία. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι από ένα προνόμιο το οποίο παραχωρήθηκε στον Φίλιππο Μισταχιέλη από τον Πάπα, πληροφορούμαστε ότι σύζυγός του ήταν η Πετρίνα de Milmars, από παλαιά φραγκική οικογένεια ευγενών, που εγκαταστάθηκε στην Κύπρο.

Μια άλλη είδηση σχετική αφορά τη μητέρα του Ευγενίου Συγκλητικού, πρώτου κόμη Rochas, η οποία καταγόταν από την οικογένεια Mισταχιέλη. Επρόκειτο για τη Μαργαρίτα, θυγατέρα μάλλον του Ιωάννη Μισταχιέλη, βισκούντη Λευκωσίας, που είχε παντρευτεί τον φεουδάρχη της Αλαμινού Θωμά Συγκλητικό. Ο ιστορικός Στέφανος Lusignan, επίσης, μνημονεύει ότι μια νέα από την οικογένεια Mισταχιέλη είχε παντρευτεί τον Ιερώνυμο Συγκλητικό, δισέγγονο του Θωμά Συγκλητικού.

Φεουδάρχες κατά τη Βενετοκρατία

Η οικογένεια Μισταχιέλη απαντά και στις πηγές των χρόνων της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο και αναφέρεται ως οικογένεια ευγενών. Κάποια μέλη της κατείχαν θέσεις ή ήταν φεουδάρχες έχοντας στη δικαιοδοσία τους κάποια χωριά. Επίσης, με βάση αρχειακό υλικό, μάς γίνονται γνωστές οι επιγαμίες και οι συγγένειες των Μισταχιέλη με άλλες κυπριακές οικογένειες της εποχής. Αναφέρουμε τη συγγένεια της οικογένειας Μισταχιέλη με την οικογένεια των Συγκλητικών καθώς και με την οικογένεια Φλάτρο. Επίσης άλλα έγγραφα μάς αποκάλυψαν τους συγγενικούς δεσμούς των Μισταχιέλη με την οικογένεια Ούρρη ή Γούρρη και με την οικογένεια Ντελλαγριδία (della Gritia).

Το 1524, δύο εξαδέλφια, ο Έκτορας Φλάτρο και ο Ανδρέας Μισταχιέλη, είχαν αγοράσει από κοινού από τη Δημοκρατία της Βενετίας την Κρίτου Τέρρα και τη Θεμοκρήνη, στο διαμέρισμα της Χρυσοχούς. Ένα άλλο χωριό της Καρπασίας, η Κρίδια ή Κρίθκια, ανήκε στον Σωτήριο Μισταχιέλη. Για να αποκτήσει όμως τελικά το εν λόγω φέουδο, το οποίο αποτελούσε κληρονομιά, χρειάστηκαν μακροχρόνιοι δικαστικοί αγώνες αφού το διεκδικούσε και ο συγγενής του φεουδάρχης Bernardo della Gritia.
Οι Μισταχιέλη ως φεουδάρχες ήταν υποχρεωμένοι να προσφέρουν υπηρεσία στον φεουδαρχικό στρατό. Στη γενική στρατιωτική επιθεώρηση που είχε πραγματοποιηθεί στις 28 Απριλίου 1560 από τον γενικό προνοητή και σύνδικο Ανδρέα Duodo, στη Λευκωσία, απαντούν δύο μέλη της οικογένειας Μισταχιέλη. Ο ένας ήταν ο Καίσαρας Μισταχιέλη που είχε παραστεί προσωπικά ο ίδιος και ήταν εφοδιασμένος με coraza. Στη γενική στρατιωτική επιθεώρηση (mostra generale) του έτους 1557, όπως τεκμηριώνεται από τις πηγές, ο Καίσαρας Μισταχιέλη δεν είχε παρουσιαστεί. Στη γενική στρατιωτική επιθεώρηση επίσης του έτους 1560 είχαν λάβει μέρος οι απόγονοι του Αινεία Μισταχιέλη με ένα άλογο εφοδιασμένο με θώρακα (corsaleto). Στη γενική επιθεώρηση του 1557, όπως σημειώνεται στο σχετικό έγγραφο, οι απόγονοι του Αινεία Μισταχιέλη εξετέλεσαν πλήρως την υπηρεσία τους στον φεουδαρχικό στρατό.

Στη Βενετία

Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κύπρου με τους Οθωμανούς τα έτη 1570-1571 και, συγκεκριμένα, κατά την πολιορκία και πτώση της Λευκωσίας, αναφέρονται τέσσερα μέλη της οικογένειας Μισταχιέλη που έχασαν τη ζωή τους. Σε μια έκθεση του 1571 σχετικά με τους αιχμαλώτους που είχαν συλληφθεί μετά την πτώση της πόλης αναφέρεται ένας Δομίνικος Μισταχιέλη μαζί με τη σύζυγό του. Από άλλες επιστολές μάς γίνεται επίσης γνωστός ένας αιχμάλωτος Ιερώνυμος Μισταχιέλης, που απελευθερώθηκε μαζί με τη σύζυγό του και έναν από τους γιους του το 1582, ενώ ο άλλος γιος του εξακολουθούσε να είναι αιχμάλωτος.

Απόγονοι των Μισταχιέλη μετά την πτώση της Κύπρου στην εξουσία των Οθωμανών είχαν εγκατασταθεί στη Βενετία αλλά και στη Ζάρα. Ο Ιωάννης Μισταχιέλη, γιος του φεουδάρχη της Κρίθκιας Σωτήριου Μισταχιέλη, στον οποίο έχουμε ήδη αναφερθεί, είχε εγκατασταθεί στη Ζάρα μαζί με άλλους Κυπρίους, όπως τον Ιάκωβο Στράμπαλη, την οικογένεια του Έκτορα Αγαπητού και άλλους. Στη Ζάρα έζησε για ένα διάστημα και ο γιος του Έκτορα Αγαπητού, Ματθαίος, που διέπρεψε αργότερα στη Βενετία ως γιατρός. Σ' ένα νοταριακό έγγραφο του 1580 μνημονεύεται ο Ιωάννης Μισταχιέλη με τον Κύπριο γιατρό Ματθαίο Αγαπητό. Όπως πληροφορούμαστε από ένα άλλο ανέκδοτο νοταριακό έγγραφο του 1579, ο Ιωάννης Μισταχιέλη είχε κάποιες διαφορές με τον γιο του πάλαι ποτέ βισκούντη Λευκωσίας, Διομήδη Στράμπαλη. Οι διαφορές των δύο προέρχονταν από την εκμίσθωση της περιουσίας της μονής του Αγίου Χρυσοστόμου, στη Ζάρα της Δαλματίας.

Η επίθεση των οθωμανικών δυνάμεων κατά της Κύπρου το 1570 και στη συνέχεια ο πόλεμος 1570-1571 έστειλε στον θάνατο, στην αιχμαλωσία και στην εξορία όχι μόνο τις οικογένειες των αγροτικών τάξεων αλλά και τους ευγενείς και φεουδάρχες της μεγαλονήσου όπως την οικογένεια Μισταχιέλη, μέλη της οποίας υπηρέτησαν τους βασιλείς της Κύπρου αλλά και την τελευταία βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο. Άραγε, κάποιοι απόγονοι των Μισταχιέλη δεν επέζησαν, τουλάχιστον από την πολυμελή οικογένεια του φεουδάρχη της Κρίθκιας της Καρπασίας Σωτήριου Μισταχιέλη, αφού ο ίδιος σύμφωνα με έγγραφο που υπέβαλε στις βενετικές αρχές είχε εννιά θυγατέρες και τρεις γιους; Χωρίς αμφιβολία κάποιοι απόγονοι των θυγατέρων του Μαρίας, Κορνηλίας, Ιζαμπέττας, Λάουρας, Αννεζίνας, Μπιάνκας, Perencina, Έλενας, Καικιλίας και των γιων του Μισταχιέλη, Καίσαρα και Ιωάννη, πρέπει να παρέμειναν στην Κύπρο. Εάν ζούσαν στο φέουδό του, την Κρίθκια, κατά το 17ο αιώνα, έγιναν Μωαμεθανοί. Αναρωτιέμαι εάν μέχρι σήμερα διασώθηκε στους κατοίκους της Κρίθκιας κάποια παράδοση ή διήγηση για την οικογένεια Μισταχιέλη ή εάν κάποιοι γνωρίζουν εάν έλκουν την καταγωγή τους από τους πάλαι ποτέ φεουδάρχες της Κρίθκιας...


Φωτογραφία: Άποψη του χωριού Κελλιά Λάρνακας, το οποίο υπήρξε φέουδο του Φιλίππου Μισταχιέλη, συμβούλου του βασιλιά Ιακώβου Β΄ και του οποίου η θυγατέρα, Έλενα, διετέλεσε δέσποινα των τιμών στην Αυλή της Αικατερίνης Κορνάρο.