Γράφει η Νάσα Παταπίου

Το Μνασί Μόρφου είχε εκμισθωθεί στα τέλη του 15ου αιώνα από έναν αξιωματούχο της βενετικής διοίκησης, υπήρξε έδρα ακτοφρουράς, φέουδο των Beltran και έπειτα των Bembo μέχρι που απέμεινε με 32 κατοίκους αρσενικού γένους και έσβησε

Όπως έχουμε αναφέρει και άλλοτε, η αρχειακή έρευνα ξεδιπλώνει άγνωστες σελίδες όχι μόνο γενικά για την ιστορία της πατρίδας μας, αλλά φέρνει στο φως και ειδήσεις ειδικά για την ιστορία των χωριών μας.

Περισσότερη σημασία αλλά και γοητεία περιέχουν οι ειδήσεις που αφορούν τα χωριά μας, που δεν υφίστανται πλέον γιατί χάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων. Τα χωριά αυτά, που έσβησαν με την πάροδο των ετών και εάν ακόμη δεν υπάρχουν τα ίχνη τους, διασώθηκαν όμως τα περισσότερα ως τοπωνύμια ή ακόμη στους θρύλους και στις παραδόσεις μας. Ο λαός μας έπλασε με τη φαντασία του ή μυθοποίησε τους λόγους και τα αίτια, γιατί χάθηκαν ή καταστράφηκαν τα χωριά αυτά. Πολλές φορές αναφέρονται ως αίτια της καταστροφής τους είτε κάποια επιδημία, όπως για παράδειγμα η πανώλης, που στο παρελθόν έτυχε να πλήξει αρκετές φορές τη μεγαλόνησο, είτε κάποια επιδρομή Σαρακηνών ή πειρατών ή κάποιος καταστροφικός σεισμός.

Το διαμέρισμα Πεντάγυιας

Το διαμέρισμα Πεντάγυιας, η αναφερόμενη ως κοντράδα (condrata) επί Βενετοκρατίας περιλάμβανε τις περιοχές Μόρφου, Αλεξανδρέττας (σημερινής Τηλλυριάς) και Σολέας και, όπως κατέδειξε έως σήμερα η έρευνα, περί τα ογδόντα χωριά της χάθηκαν με το πέρασμα των αιώνων. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι κάποια από τα χωριά που δεν υφίστανται δεν καταγράφονται ούτε σε αυτούς τους βενετικούς καταλόγους που έχουν διασωθεί με τα χωριά της Κύπρου. Στο παρόν δημοσίευμα θα αναφερθούμε στο χωριό Μνασί του διαμερίσματος Μόρφου. Το χωριό αυτό είχε εκμισθωθεί κατά τα τέλη του 15ου αιώνα από έναν αξιωματούχο της βενετικής διοίκησης. Επίσης η ιστορία του έχει συνδεθεί με το ελαφρύ ιππικό της Κύπρου, τους γνωστούς με το όνομα στις πηγές ως stradioti, με τα πλούσια νερά του ποταμού Ovrio, δηλαδή του γνωστού ως Οφκού, αλλά και με τις φεουδαρχικές οικογένειες των Beltran, των Συγκλητικών και των Bembo.

Ο Κύπριος ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος, που είχε υπηρετήσει σε υψηλή θέση στη γραμματεία της βενετικής διοίκησης της Κύπρου, και σύμφωνα με μία πηγή έχασε τη ζωή του κατά την πτώση της Λευκωσίας στους Οθωμανούς το 1570, αναφέρεται και στο Μνασί. Σημειώνει σχετικά για τον χείμαρρο τον οποίο αποκαλεί Ovrio, δηλαδή τον Οβκό, ότι φθάνει έως τη Μόρφου, που τότε αποτελούσε ιδιοκτησία του κόμη Rochas, έως και στο χωριό Mνασί. Με αυτόν τον χείμαρρο ενώνονται κατά τον χειμώνα, όπως γράφει, και πολλοί άλλοι χείμαρροι.

Η παλαιότερη ίσως μέχρι σήμερα αναφορά που έχουμε για το Μνασί ανάγεται στο έτος 1493. Τότε, ένας ανώτερος υπάλληλος της βενετικής διοίκησης της μεγαλονήσου, επειδή το χωριό κατά τα τέλη του 15ου αιώνα έφθινε κάθε μέρα και βρισκόταν σε παρακμή, το εκμίσθωσε. Σκοπός του ήταν μετά την εκμίσθωση του χωριού να το αναζωογονήσει μεταφέροντας εκεί για εγκατάσταση ξένους χωρικούς. Το 1517 μαρτυρείται ότι στο Μνασί εργάζονταν δούλοι. Ο φεουδάρχης ιδιοκτήτης του χωριού πρότεινε να πληρώσει κάποιες οφειλές του σε είδος. Το Μνασί, του οποίου η θέση ήταν στη βόρεια όχθη του χειμάρρου Οφκού και κοντά στη Μόρφου, ευνοούσε τη ζαχαροκαλλιέργεια και ο φεουδάρχης ασχολείτο με φυτείες ζαχαροκαλάμου.

Κέντρο ακτοφρουράς

Το Μνασί κατά τη Βενετοκρατία, όπως μας γνωστοποιείται από έκθεση του έτους 1560 του Βενετού καπιτάνου Αμμοχώστου Domenigo Trevisan, υπήρξε κέντρο ακτοφρουράς, που κάλυπτε τις παράλιες περιοχές της Πεντάγυιας. Την ίδια εποχή, σύμφωνα πάντα με την ίδια έκθεση, υπήρχαν σε όλες τις παράκτιες περιοχές της Κύπρου, εκτός από αυτή στο Μνασί, και άλλες δεκαεπτά ακτοφρουρές. Η ακτοφρουρά στο Μνασί είχε διοικητή (capitano) τον Βαρθολομαίο Bulzo, που ήταν υπεύθυνος είκοσι πέντε μελών του ελαφρού ιππικού. Μέλη της ίδιας οικογένειας υπηρετούσαν ως stradioti το 1571 στην άμυνα της Ζακύνθου. Πρόκειται για τον Ιωάννη Bulzo και τον γιο του Αντώνη. Η άμυνα της περιοχής στο Μνασί υποστηριζόταν και από τη γειτονική έδρα ακτοφρουράς του Αμπελικού. Το 1560 αναφέρεται στο Αμπελικού ως διοικητής ενός λόχου του ελαφρού ιππικού ο Κόντος Ρένεσης, από τη μεγάλη ναυπλιωτική οικογένεια των Ρένεση. Ο διοικητής αυτός ήταν συγγενής του Έκτορα Ρένεση που υπηρέτησε στην Κύπρο ως γενικός διοικητής όλων των λόχων του ελαφρού ιππικού.

Οι οικογένειες Beltran και Bembo

Η κυπριακή οικογένεια φεουδαρχών Beltran σχετίζεται με το χωριό Μνασί, αφού όπως τεκμηριώνεται σε ανέκδοτα βενετικά έγγραφα ήταν φέουδό της. Πρόκειται μάλλον για ιταλική οικογένεια που είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο. Κατά τη χρονική περίοδο 1520 έως 1550 συναντούμε στις πηγές μέλη της ίδιας οικογένειας να αναφέρονται ως φεουδάρχες. Ο Balian Beltran είχε την εύφορη Ποταμιά και μετά τον θάνατό του το 1521 την αγόρασε ο Ευγένιος Συγκλητικός, πρώτος κόμης Rochas και συνέχισε να είναι ιδιοκτησία των απογόνων του έως την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Ο Balian Beltran ήταν ο πρώτος σύζυγος της Καικιλίας Ποδοκάθαρου, που είχε κληρονομήσει το μεγάλο μέγαρο στη Λευκωσία, το οποίο ανήκε στον παππού της Ούγο Ποδοκάθαρο. Ιδιοκτήτης του χωριού Μνασί ήταν ο αδελφός του Balian, Έκτορας. Το 1544 ο ιδιοκτήτης του Μνασί είχε ήδη πεθάνει αφού σε έγγραφο του ιδίου έτους μνημονεύεται ως αοίδιμος (quondam). Το περιεχόμενο του εγγράφου αυτού μαρτυρεί ότι σχετικά με το χωριό Μνασί μετά από δικαστήριο λήφθηκε μια απόφαση υπέρ της Ισαβέλλας Beltran, θυγατέρας του αοίδιμου Έκτορα. Η Ισαβέλλα αναφέρεται ως χήρα του Ιωάννη Bembo, γεγονός που δηλώνει τη σχέση και της οικογένειας αυτής με το χωριό Μνασί.
Η οικογένεια Bembo, βενετικής καταγωγής, είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο πριν η μεγαλόνησος περάσει στην εξουσία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Από τον Στέφανο Lusignan η οικογένεια Bembo αναφέρεται ως οίκος ευγενών της Κύπρου. Το 1447 ένας Αντώνιος Bembo είχε εκμισθώσει το Ακάκι και την Περιστερώνα από τον Jotin de Lusignan, απόγονο του βασιλικού οίκου της Κύπρου. Ένα έγγραφο του 1573 αναφέρεται στην απελευθέρωση από την αιχμαλωσία της συζύγου του Κύπριου Πέτρου Μουσκόρνου και των παιδιών τους Ιωάννη, Ιάκωβου, Ιερώνυμου, Λουκρητίας και Λάουρας. Η σύζυγος του Μουσκόρνου καταγόταν από την κυπριακή οικογένεια Bembo.

Ιάκωβος Συγκλητικός

Το Μνασί, από ιδιοκτησία των Beltran στη συνέχεια πέρασε στην οικογένεια Bembo, αφού η θυγατέρα του Έκτορα Beltran είχε παντρευτεί τον Ιωάννη Bembo. Το 1543 το χωριό Μνασί έγινε φέουδο του Ιάκωβου Συγκλητικού, κόμη Rochas, o οποίος κατείχε ως κύριο κληρονομικό φέουδο τη Μόρφου και τη γύρω περιοχή.

Φαίνεται ότι η Ισαβέλλα Beltran-Bembo μετά τον θάνατο του πατέρα της, αλλά και του συζύγου της, δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της, με επακόλουθο δύο Βενετοί σύνδικοι όταν διενήργησαν οικονομικό έλεγχο και εντόπισαν το χρέος, να δημεύσουν το Μνασί. Ακολούθως ο φεουδάρχης Ιάκωβος Συγκλητικός αγόρασε το Μνασί και τα χρήματα καταβλήθηκαν στο Δημόσιο Ταμείο της Κύπρου, αλλά ένα υπόλοιπο έπρεπε να καταβληθεί στην Ισαβέλλα Beltran-Bembo. Το ποσό αυτό είχε καταβληθεί, άγνωστο όμως για ποιο λόγο, στον αγοραστή. Η Ισαβέλλα υπέβαλε αίτημα στις βενετικές Αρχές διεκδικώντας ό,τι της ανήκε. Στις 16 Μαρτίου 1544, μετά από σύσκεψη του πιο πάνω συμβουλίου λήφθηκε η απόφαση υπέρ της Ισαβέλλας. Η βενετική διοίκηση της Κύπρου ήταν υποχρεωμένη, σύμφωνα με επιστολή που είχαν στείλει οι βενετικές Αρχές στη μεγαλόνησο, να καταβάλει στην Ισαβέλλα το μερίδιο των χρημάτων το οποίο της ανήκε από το Μνασί, το οποίο κάποτε ήταν φέουδο της οικογένειάς της.
Το χωριό Μνασί υπάρχει και στον χάρτη της Κύπρου του Κύπριου μηχανικού Λεωνίδα Αττάρ του 1542. Το 1565, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του πληθυσμού των χωριών της Κύπρου που είχαν διενεργήσει οι Βενετοί, το Μνασί είχε τριάντα δύο κατοίκους αρσενικού γένους ελεύθερους καλλιεργητές. Το χωριό φαίνεται να έσβησε λίγο μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς.

Οι πηγές και κυρίως το αρχειακό υλικό "ενσάρκωσαν" την ιστορία του χωριού, τους φεουδάρχες του, τη ζαχαροκαλλιέργεια στην πεδιάδα του, τα νερά του χειμάρρου Οφκού και πολύ πιθανόν ακόμη και την Ισαβέλλα ν' αντικρίζει από το βάθος του χρόνου το πάλαι ποτέ φέουδό της...