Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως και στον Πέτρο Λαζάρου | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Εννέα διηγήματα που "ξεκινούν στην Κύπρο και εξελίσσονται στην Ελλάδα, ξεκινούν στην Ελλάδα και εξελίσσονται στην Κύπρο" παρουσιάζει στη νέα του συλλογή διηγημάτων με τίτλο "Φώναξε τα παιδιά" ο Σάββας Παύλου. Προσωπικές αναφορές εναλλάσσονται με μικρο-φιλολογικά και δημιουργείται το λογοτεχνικό σύμπαν μιας μικρής αλλά σπουδαίας γραφής διηγημάτων, που ξεκινούν από το σπίτι της Μαρώς Σεφέρη στην Αθήνα για να καταλήξουν στη Ναστάζια, από τη Λεμεσό.

Υπογράφει Κοκκινοτριμιθιώτης ή "Ερυθροτερμινθεύς". Εξακολουθεί να πιστεύει στην ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα [να το γράψεις αυτό, μου είπε] και κάνει συγκρίσεις με "τις κορυφές" κάθε είδους, που ξεπερνούν τα γεωγραφικά όρια της Κύπρου. Γράφει αβίαστα, κάνοντας κύκλους μεταξύ της προσωπικής του ζωής, της ιδιότητάς του ως φιλόλογος και της απαραίτητης μυθοπλασίας που δένει τις ιστορίες του. Ξεκινώντας από την Κοκκινοτριμιθιά, τον τόπο καταγωγής του.

Η ανεξαρτησία των γεωργών

"Εμείς που μεγαλώσαμε σε κοινότητες οι οποίες ήταν στα περβόλια, πρώτα απ' όλα κρατάμε την περηφάνια του γεωργού όπου δεν υπήρχε το θέμα της μισθωτής εργασίας. Ο κάθε γεωργός ήταν ανεξάρτητος, είχε το περβόλι του, τη δεξαμενή του και έτρεφε την οικογένειά του και αν έκανε μια παραγωγή λίγο μεγάλη, την πουλούσε στους εμπόρους και έπαιρνε κάποια λεφτά για τα τρέχοντα έξοδα της οικογένειας. Αυτό το πράγμα δημιουργούσε ένα αίσθημα ανεξαρτησίας, που δεν το είχε κάποιος που πήγαινε να δουλέψει, παραδείγματος χάρη, σε εργοστάσιο. Μεγαλώσαμε σε μια κοινότητα με ανεξάρτητους γεωργούς, όπου υπήρχε μέχρι τα 12 -που ξυπνά το σεξουαλικό- η προστατευτική έννοια της κοινότητας. Δηλαδή έβγαινες από το σπίτι σου να πας στο περβόλι και πιο πέρα ήταν η θεία σου, η νονά σου, η μητέρα και ο πατέρας σου, μέχρι να πας στο περβόλι έβλεπες δέκα γνωστούς. Όλοι αυτοί λειτουργούσαν προστατευτικά. Όταν όμως ξεκινά το σεξουαλικό, αρχίζει η κοινότητα να σε καταπιέζει. Διότι, εσύ είσαι ερωτευμένος παραδείγματος χάρη, αλλά πρέπει να το κρύβεις. Πάντως, όσοι μεγαλώσαμε σε κοινότητα, μεγαλώσαμε προστατευτικά. Γι' αυτό και έχουμε αναμνήσεις καλές."

Αλήθεια και ποιότητα

"Για μένα ο χώρος είναι ενιαίος. Εγώ είμαι υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι ιστορίες ξεκινούν στην Ελλάδα και εξελίσσονται στην Κύπρο. Ξεκινούν στην Κύπρο και εξελίσσονται στην Ελλάδα. Ο χώρος είναι ενιαίος. Με υπόγειο τρόπο, φωνάζω την ελληνικότητα της Κύπρου γιατί βάζω τις ιστορίες να εξελίσσονται σε ένα ενιαίο χώρο Κύπρου - Ελλάδας. Όμως το πρόβλημα της λογοτεχνίας είναι απλό και ήταν πάντοτε το ίδιο: αλήθεια και ποιότητα. Ο συγγραφέας πρέπει να βρει την αλήθεια της εποχής του, της γενιάς του, του τόπου του, και να την πει με ποιότητα. Για την αλήθεια, αν ψάξει και είναι και έντιμος, θα την βρει. Την ποιότητα, είναι ένα στοίχημα για το οποίο δεν είμαστε σίγουροι. Το επόμενο καλό ποίημα μπορεί να το γράψει ένας καθηγητής της λογοτεχνίας και της θεωρίας που κολυμπά μέσα στα βιβλία και τις θεωρίες της λογοτεχνίας ή ένας αγράμματος βοσκός στις Άνδεις. Ποιος θα βγάλει το επόμενο καλό ποίημα δεν έχουμε καμιά σιγουριά. Η μόνη συμβουλή που θα έδινα εγώ στους λογοτέχνες που παθιάζονται να δώσουν λογοτεχνία είναι απλή: ότι πρέπει να διαβάσει με προσοχή τις κορυφές. Δεν μπορείς να γράψεις λογοτεχνία αν δεν διαβάσεις τον Ντοστογιέφσκι, αν δεν διαβάσεις τον Κάλβο, αν δεν διαβάσεις τον Καβάφη. Η μόνη συμβουλή που μπορείς να δώσεις είναι αυτή. Όλα τα άλλα είναι ταλέντο. Το οποίο δεν ξέρουμε ποιος το έχει. Διαβάστε τις κορυφές."

Κυπριακή μετριότητα

"Και εδώ, πνιγόμαστε στη μετριότητα. Αυτό είναι το κακό. Μια επαναστατική παιδεία, μια παιδεία καλή, είναι αυτή που θα αποκαταστήσει στη συνείδηση των μαθητών τον κανόνα των μεγάλων έργων. Τόσο της ελληνικής όσο και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Δεν μπορεί ο μαθητής μας να βγαίνει από το γυμνάσιο και να αγνοεί τον 'Δον Κιχώτη' του Θερβάντες, το 'Έγκλημα και Τιμωρία' του Ντοστογιέφσκι, τον Σαίξπηρ, δεν μπορεί να αγνοεί τις τραγωδίες, τον Όμηρο, τη λειτουργία της Μεγάλης Παρασκευής και της Ανάστασης ή τη Νεκρώσιμη Ακολουθία. Αυτά είναι αριστουργήματα αριστουργημάτων. Μπορεί ο λογοτέχνης από αυτά να επηρεαστεί θετικά. Όμως, παίρνουμε κάποιον που γράφει βάζοντας ένα πέος εν στύσει, βάζει και λίγο σεξουαλικότητα και λίγο ανατρεπτικότητα, και λέει 'έγραψα μεγάλη λογοτεχνία'. Χάνουμε την ουσία της μεγάλης λογοτεχνίας. Πνιγόμαστε στο έλος της μετριότητας.

Πνευματικοπολιτικό αλισβερίσι

Οι φιλόλογοι διαβάζουν; Για να αποκαταστήσεις τον κανόνα των μεγάλων έργων της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, πρέπει να τη γνωρίζεις, να την εκτιμάς, να τη διαβάζεις και να καταφεύγεις σ' αυτήν τακτικά. Πώς θα μεταφέρεις στους μαθητές τους κορυφαίους; Κάθεσαι και διαβάζεις ένα βιβλίο τρέχουσας παραγωγής που έκανε λίγο ντόρο και απ' εκεί και πέρα δεν πας να διδάξεις στον μαθητή τον Σαίξπηρ, ή την αρχαία τραγωδία με όρεξη και κέφι. Υπάρχει μεγαλύτερη τραγωδία στον κόσμο από τον Οιδίποδα Τύραννο; Όλοι μας φταίμε. Είναι μια κοινωνία που και οι πολιτικοί της είναι μέτριοι, και οι λογοτέχνες της είναι μέτριοι, και οι καλλιτέχνες της είναι μέτριοι. Διότι έχουμε κάνει το πολιτικό, αλισβερίσι. Εγώ είμαι η Αντρούλλα Γεωργίου που έβγαλε τα 'Κυκλάμινα στο Λυκαυγές' και 'Γεράνια του Παλιομετόχου'. Έρχεται ο άλλος και λέει 'έχεις διαβάσει Αντρούλλα Γεωργίου;' Και μπαίνει στην τάξη και διαβάζει Αντρούλλα Γεωργίου. Να τη βράσω την Αντρούλλα Γεωργίου διότι μού κόβει το να διαβάσει ο μαθητής Ντοστογιέφσκι ή να διαβάσει τον μεγάλο Σολωμό, τον απέραντο Σολωμό ή τον Καβάφη ή τον Κάλβο. Διαβάζει την Αντρούλλα Γεωργίου. Διότι έρχεται το κόμμα και την προωθεί, έρχονται οι διαμεσολαβήσεις οι κομματικές, το αλισβερίσι το πνευματικοπολιτικό και την προωθεί. Ε, τι θα γίνει ο Θερβάντες; Αν δεν τον γνωρίσει και δεν τον αγαπήσει ο μαθητής μας;

Κύπρος σε μετάβαση

Προσπάθησα, με το "Φώναξε τα Παιδιά", να πω την αλήθεια μιας Κύπρου που είναι σε μετάβαση. Είναι χαρακτηριστικό ένα απόσπασμα στο βιβλίο που λέει μια κοπέλα: "Μα, γίνεται και μέρα;" Ήταν μια Κύπρος όπου ο έρωτας διαμεσολαβείτο μόνο τη νύχτα κάτω από το πάπλωμα. Γίνεται και μέρα; Γίνεται! Είναι μια Κύπρος σε μετάβαση. Προσπάθησα να πω την αλήθεια ενός κόσμου που γνώρισα. Με όση ποιότητα μπορώ παραπάνω. Το "Φώναξε τα παιδιά", το οποίο αναφέρεται στη διατριβή μου πάνω στον Σεφέρη, μάς δείχνει πώς ακόμη και η διατριβή, που είναι μια σκληρή φιλολογική δουλειά, μπορεί να γίνει και λογοτεχνία. Την πορεία μου να κάνω μια διατριβή για τον Σεφέρη, την κάνω λογοτεχνία. Γράφω ότι πήγα κι αρρώστησα γιατί πήγα στη Μαρώ (σ.σ. σύζυγο του Γ. Σεφέρη) για να δουλέψω μέσα στο γραφείο του και είπα "μην πας σαν λέτσος, αυτή είναι η γυναίκα του πρώτου ελληνικού Νόμπελ, γυναίκα πρεσβευτή, έχει φάει σε μέγαρα και παλάτια...". Έβγαλα το μπουφάν μου για να βάλω ένα πουκάμισο καλοσιδερωμένο και πηγαίνοντας στο σπίτι, αρρώστησα. Τέλειωσα με πυώδη αμυγδαλίτιδα τη διατριβή μου. Κάνω και κάτι άλλο, βάζω ερωτήματα. Και έχε υπόψη σου ότι μια καλή λογοτεχνία και ένα καλό δοκίμιο δεν είναι αυτό που δίνει απαντήσεις αλλά αυτό που δίνει και που θέτει ερωτήματα. Εδώ θα ήθελα να πω κάτι από τους Διαλόγους του Πλάτωνα. Για παράδειγμα, τι είναι αντρεία; Αρχίζει ο σοφιστής και λέει ότι ανδρεία είναι να πολεμούμε και να μην οπισθοχωρούμε. Α, πολύ ωραία, λέει η περίφημη σωκρατική ειρωνεία γιατί ο Σωκράτης απογυμνώνει τον σοφιστή. Αλλά εάν πρέπει να κάνουμε οπισθοχώρηση για να ανασυνταχτούμε και να πάμε να τους νικήσουμε, δεν είμαστε ανδρείοι; Ναι, αν οπισθοχωρήσουμε θα το κάνουμε με σκοπό την τελική νίκη. Αρχίζει και ανοίγει άλλο ορισμό ο σοφιστής, που τον κατεδαφίζει κι αυτόν ο Σωκράτης. Στο τέλος τελειώνει χωρίς να δοθεί ορισμός της ανδρείας. Μένει η πολιορκία του θέματος. Γι' αυτό και είναι ανεπανάληπτοι οι διάλογοι του Πλάτωνα με τον Σωκράτη ως κύριο συντελεστή του διαλόγου. Πολιορκείται ένα θέμα και προκύπτουν διάφορα ερωτήματα. Οι άλλοι, που έχουν μεγαλώσει με μπροσούρες, δίνουν ορισμούς και λύσεις.

21 Νοεμβρίου 1953, Εισόδια της Θεοτόκου, Πανηγύρι της Κοκκινοτριμιθιάς .Είναι μια οικογενειακή φωτογραφία. Στο πανηγύρι ερχόταν ο φωτογράφος, έβαζε μια κουβέρτα για φόντο, και ερχόταν ο κόσμος και φωτογραφιζόταν. Τότε η φωτογραφία γινόταν μια φορά τον χρόνο. Όχι όπως τώρα που παντού υπάρχουν φωτογραφίες για όλα τα θέματα, με τα κινητά, με οτιδήποτε. Σ' αυτή τη φωτογραφία, εγώ είμαι αγριωπός, έτοιμος να κατεβάσω και το βρακί μου κάτω. Έχω "δέσει το φρύδι μου", όπως λένε και στην Κοκκινοτριμιθιά, "θα δείξω!" και να με αφήσουν ήσυχο. Η οικογενειακή φωτογραφία κοσμεί το εξώφυλλο της συλλογής διηγημάτων του Σ. Παύλου. Ο ίδιος, μωρό παιδί, στα χέρια του πατέρα του. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκκίδα.