Γράφει η Μερόπη Μωυσέως

Τι θα συμβεί αν τραγουδήσω τα τραγούδια του Τουρκοκύπριου γείτονά μου;

Μια ομάδα καλλιτεχνών αναζητά την απάντηση μέσα από ένα ευρωπαϊκό πρότζεκτ στο οποίο συμμετέχουν, επίσης, η Ιταλία και η Πολωνία. Η Έλενα Αγαθοκλέους, εκ των συντονιστών του πρότζεκτ στην Κύπρο, μιλά στο «Π»

Τους αμέσως επόμενους μήνες θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τα αποτελέσματα ενός πολύ ενδιαφέροντος -και δη σημαντικού- πρότζεκτ, το οποίο ξεκίνησε σε τρεις χώρες τον περασμένο Νοέμβρη και θα ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2015. Με τίτλο Songs of My Neighbours [Tα Τραγούδια των Γειτόνων Μου], το ευρωπαϊκό αυτό πρότζεκτ υλοποιείται σε τρεις χώρες, ανάμεσά τους και η Κύπρος.

Πολωνία, Ιταλία και η χώρα μας, μέσα από τοπικούς πολιτιστικούς φορείς, ανέλαβαν το διετές αυτό ευρωπαϊκό πρόγραμμα, στόχος του οποίου είναι η ανάπτυξη του διαλόγου μεταξύ πολιτισμών και κοινοτήτων και η διαπραγμάτευση θεμάτων στα οποία υπάρχει προκατάληψη, ταμπού, ξενοφοβία και ρατσισμός. Ποιο είναι το μεγάλο μας ταμπού; Ποιοι είναι οι γείτονές μας; Οι Τουρκοκύπριοι.

«Η ιδέα είναι, αν τραγουδήσω τα τραγούδια του γείτονά μου ο οποίος ζει στη χώρα μου αλλά με τον οποίο υπάρχει μια σύγκρουση, μετά πώς τον βλέπω;», αναφέρει η Έλενα Αγαθοκλέους, η οποία συντονίζει μαζί με τον Διομήδη Κουφτερό την έρευνα στην Κύπρο και εξηγεί πιο κάτω το πρότζεκτ, αναφέροντας επίσης τα όσα ενδιαφέροντα έχουμε να περιμένουμε απ' αυτό ως οι τελικοί παραλήπτες/θεατές.

Μόνο καλλιτέχνες

Τι θα συμβεί αν τραγουδήσω τα τραγούδια του γείτονά μου; Ακούγεται απλή σαν ιδέα, ωστόσο είναι ιδιαίτερα σημαντική αν σκεφτεί κανείς τις εύθραυστες ισορροπίες που διατηρούνται σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και γεωγραφικά, λίγο πιο πέρα από την Πράσινη Γραμμή, όπου η εξοικείωση με τους Γείτονες έχει μια διαφορετική βαρύτητα. Εκ μέρους της Κύπρου το πρότζεκτ ανέλαβε το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών Μίτος. Η Έλενα Αγαθοκλέους και ο Διομήδης Κουφτερός ανέλαβαν τον συντονισμό, ενώ την ομάδα συμπληρώνουν οι καλλιτέχνες Ελεάνα Αλεξάνδρου, Αντώνης Αντωνίου, Λούκας Βαλέβσκι και Γιώργος Ονησιφόρου.

Τι σημαίνει όμως για το πρότζεκτ η υλοποίησή του από καλλιτέχνες, όταν το θέμα της προσέγγισης ομάδων «σε σύγκρουση» συζητείται κυρίως από ακαδημαϊκούς;

«Συνειδητά το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΜΙΤΟΣ επέλεξε τα μέλη της κυπριακής ομάδας έρευνας να είναι μόνο καλλιτέχνες. Ο χαρακτήρας της έρευνας δεν είναι επιστημονικός, αλλά πρόκειται περισσότερο για προσωπική έρευνα. Εμπιστευόμαστε το κάθε μέλος της ομάδας, αφού έχει προετοιμαστεί/εκπαιδευτεί/οχυρωθεί με εργαλεία, ότι μπορεί να ακολουθήσει το δικό του ενδιαφέρον στον ήχο, τα πρόσωπα που θα συναντήσει, τα μέρη που θα πάει. Μας ενδιαφέρει να δούμε πώς οι καλλιτέχνες αυτοί μέσα από τη δική τους εμπειρία, προσωπική ερμηνεία, πρόσληψη και επαφή, θα τροφοδοτήσουν και θα επηρεάσουν ανάλογα τη συλλογή υλικού. Η 'προσωπική' αυτή συλλογή θα αποτελέσει τη βάση, το υλικό, για να εξελιχθούν οι επόμενες δράσεις», εξηγεί η Έλενα και επισημαίνει:

«Tα θέματα διαφορετικότητας, διαχωρισμού, ταυτότητας, προκατάληψης δεν έχουν απασχολήσει μόνο τους ακαδημαϊκούς ή τους πολιτικούς, είναι κρίσιμα θέματα που διαπραγματεύεται η τέχνη, ιδιαίτερα σήμερα. Εμείς, ως συντονιστές του Songs of My Neighbours, μαζί με τον βασικό μου συνεργάτη Διομήδη Κουφτερό σχεδιάσαμε ένα πλάνο δράσεων και προσπαθήσαμε να εμπλέξουμε καλλιτέχνες σε όλα τα στάδια του προγράμματος και στις τρεις χώρες [Κύπρο, Πολωνία, Ιταλία]. Στο τέλος των δύο χρόνων του πρότζεκτ δεν μας ενδιαφέρει να καταλήξουμε σε στατιστικούς πίνακες ή συμπεράσματα - αυτό θα ήταν πολύ φιλόδοξο και επικίνδυνο.

Το Songs of My Neighbours ξεκινά από την υφιστάμενη, κληροδοτημένη συγκρουσιακή σχέση που έχουμε ως κοινότητα με τον Γείτονά μας -στη δική μας περίπτωση με τους Τουρκοκύπριους- και πάμε σε αυτούς, ως καλλιτέχνες, για να μάθουμε τα τραγούδια τους, χωρίς άλλη ατζέντα.
Μας ενδιαφέρει να δούμε τους ενδοιασμούς, τους φόβους, τις προκαταλήψεις που μας φανερώνονται. Μας ενδιαφέρει να ψάξουμε, να ακούσουμε, να μοιραστούμε, να δώσουμε χώρο, χρόνο, να μάθουμε και να τραγουδήσουμε εμείς τα τραγούδια του Γείτονά μας. Στο τέλος, μας ενδιαφέρει να μιλήσουμε γι' αυτά που παρατηρήσαμε μέσα από αυτή την εμπειρία στην Κύπρο και να ανταλλάξουμε εμπειρίες με τους εταίρους μας από την Ιταλία και Πολωνία, που έχουν δουλέψει ανάλογα με τους δικούς τους Γείτονες».

Όπου Γείτονες της Πολωνίας και της Ιταλίας είναι οι Πολωνοί Εβραίοι και οι Ρομά αντίστοιχα. Σε όλες τις περιπτώσεις πρόκειται για κοινωνικές ομάδες με τις οποίες η πλειοψηφία των κατοίκων της κάθε χώρας ήρθε κάποια στιγμή είτε σε πολεμική είτε σε άλλη αντιπαράθεση.

Σ' αυτό το πρότζεκτ οι συμμετέχοντες καλούνται να 'ακούσουν' μαζί με τους γείτονές τους.

«Το κομμάτι της έρευνας ξεκινά με εκπαίδευση πάνω στο empathetic listening» εξηγεί η Έλενα, έναν όρο που οι ίδιοι έφεραν στη διαδικασία.

«Πώς μαθαίνω να ακούω χωρίς να κρίνω, χωρίς να έχω ατζέντα, τι σημαίνει να δίνω χώρο, να αφήνω τον άλλο να μιλήσει». Κι αυτό γιατί η στιγμή της συνάντησης με τον Γείτονα θα πρέπει να είναι σημαντική για αμφότερα τα μέρη.

«Οργανώσαμε ένα πρόγραμμα δράσεων για σχεδόν δύο χρόνια, το οποίο καταλήγει σε μια παράσταση, ωστόσο δεν είναι αυτό το θέμα, όσο οι καλλιτεχνικές δράσεις που έχουν να κάνουν με την έρευνα, η όλη διαδικασία δηλαδή».

Ήδη οι συμμετέχοντες έχουν ξεκινήσει την έρευνα για το πρότζεκτ. Έγινε μια περιοδεία στην ελεύθερη και κατεχόμενη Λευκωσία απ' όπου προέκυψαν πολλές νέες γνώσεις.

«Μάθαμε πώς να μιλούμε πια για τα πράγματα. Επιπλέον, ο αρχικός στόχος ήταν να βρούμε τα παραδοσιακά τραγούδια των γειτόνων μας, οπότε στην αναζήτηση προκύπτουν ερωτήματα, όπως τι είναι παραδοσιακό; Πότε ορίστηκε; Γιατί να μας αφορά μόνο αυτό; Τι θέλουν οι άλλοι να μοιραστούν μαζί μας;».

Μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου θα μαζευτεί το απαραίτητο υλικό, ενώ παράλληλα βιντεογραφούνται οι συναντήσεις της ομάδας και οι διαδρομές προς τα κατεχόμενα. Το υλικό θα συλλεχθεί από τους κινηματογραφιστές Έκτορα Αγαθοκλέους και Ιωακείμ Μυλωνά, οι οποίοι θα αναλάβουν το μοντάζ για τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ, ως ένα από τα απτά αποτελέσματα του πρότζεκτ.
Εξάλλου, ο Αντώνης Αντωνίου θα μαζέψει το ηχογραφημένο υλικό που θα προκύψει όχι μόνο από την ομάδα της Κύπρου, αλλά και των δύο άλλων χωρών, και θα δημιουργηθεί ένα ηχητικό αρχείο διαθέσιμο στο κοινό.

Ηχώ από τη Νεκρή Ζώνη

Η υλοποίηση του πρότζεκτ δεν γίνεται ούτε επιπόλαια ούτε με κλειστά μάτια. Μπορεί η πόρτα να είναι κλειστή σε άλλους τομείς πέραν του καλλιτεχνικού, ωστόσο ένα βιβλίο λειτουργεί για την κυπριακή ομάδα ως... βίβλος. Πρόκειται για την «Ηχώ της Νεκρής Ζώνης», βιβλίο του κοινωνικού ανθρωπολόγου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Γιάννη Παπαδάκη.

«Σε αυτό το εγχείρημα χρειαζόμαστε τη βοήθεια ακαδημαϊκών και θα συνεχίσουμε να ζητούμε την υποστήριξή τους μέχρι το τέλος του προγράμματος», επισημαίνει η Έλενα.

«Ιδιαίτερα το βιβλίο του Γιάννη Παπαδάκη, όπως και η συνάντηση μαζί του είχαν ουσιαστική σημασία στην προετοιμασία της ομάδας έρευνάς μας - η οποία ήδη πραγματοποιεί την πρώτη δράση του προγράμματος [έρευνα/συλλογή τραγουδιών, ιστοριών κ.λπ.]. Η θεωρητική προετοιμασία, οι συζητήσεις και η ανταλλαγή προβληματισμών ήταν απαραίτητη διαδικασία πριν ξεκινήσουμε», σημειώνει ακόμη αναφέροντας ότι το βιβλίο του Γ. Παπαδάκη βοήθησε και την ίδια να ξεπεράσει προκαταλήψεις που δεν ήξερε καν ότι έχει.

«Κάποιες προκαταλήψεις είναι βαθιά μέσα μας. Στη συζήτηση είδα ότι υπήρχαν και στους άλλους τέτοιου είδους προκαταλήψεις, ενώ υπάρχουν στην ομάδα άτομα που λόγω θέσης δεν βρέθηκαν ποτέ στην άλλη πλευρά. Κι όμως, είναι όλοι ανοιχτοί και φιλελεύθεροι. Ωστόσο υπήρχε για όλους μας το άγνωστο. Το πόσο έτοιμοι είμαστε τελικά δεν το ξέρουμε απόλυτα. Είμαστε, πάντως, έτοιμοι για οτιδήποτε προκύψει, για να δούμε τελικά πού είμαστε και τι νιώθουμε».

Στη θεωρητική προετοιμασία συνέβαλε και η Αμερικανίδα Marya Lowry, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Brandeis στο τμήμα Θεάτρου, η οποία εκπαίδευσε τις τρεις ομάδες έρευνας [σε Κύπρο, Πολωνία και Ιταλία] μέσα από πρακτικά σεμινάρια πάνω στο Empathetic Listening.

Οι δράσεις

Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας και τη συλλογή υλικού μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου, θα ακολουθήσουν οι τοπικές εκδηλώσεις, στις οποίες σε κάθε χώρα ο καθένας θα μιλά για τον γείτονά του.

Θα πραγματοποιηθούν σεμινάρια, προβολές σε συνεργασία με το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους - ταινίες κυπριακής παραγωγής που έχουν επιλέξει να μιλήσουν γι' αυτό το θέμα, συναυλίες, ανθρώπινη βιβλιοθήκη. Η κορύφωση των τοπικών εκδηλώσεων θα πραγματοποιηθεί τον Μάιο με δράσεις σε ένα εγκαταλειμμένο τουρκοκυπριακό χωριό.

Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο οι τρεις χώρες θα ξεκινήσουν να δουλεύουν πάνω σε μια θεατρική παραγωγή. Η κάθε χώρα πρέπει να παρουσιάσει τουλάχιστον τέσσερις φορές την παράσταση και μια φορά να την παρουσιάσει ενώπιον των Γειτόνων. Μ' αυτή τη θεατρική παραγωγή κλείνει το '14. Θα ακολουθήσει η προετοιμασία του βίντεο αλλά και μια έκδοση, ενώ περί τον Απρίλιο 2015 θα πραγματοποιηθεί ένα τελικό συμπόσιο, το οποίο θα λάβει χώρα στην Κύπρο.

+ Το Songs of My Neighbours συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Πολιτισμός
της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις Πολιτιστικές υπηρεσίες του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΜΙΤΟΣ διαχειρίζεται το Songs of My Neighbours, ενώ οι εταίροι του είναι: το Ινστιτούτο Γκροτόφσκι και Centrum Kultury-neTTheatre από την Πολωνία και το Astragali Teatro-Eufonia από την Ιταλία.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΠΑΥΛΟΣ ΒΡΥΩΝΙΔΗΣ | ΠΑΡΑΘΥΡΟ | ΠΟΛΙΤΗΣ