O Χίτλερ συναντά το μάρκετινγκ, τον Μπιλ Κλίντον και τη Βίβλο σε μια παράσταση που σε κάνει να κουνηθείς απ' τη θέση σου. Ο Pip Utton, που ερμηνεύει τον 80λεπτο μονόλογο Adolf, μιλά στο "Π"
"Όταν δαιμονοποιούμε κάποιον, όταν τον ντύνουμε με το ένδυμα του κακού, τον κάνουμε δισδιάστατο, σαν καρικατούρα. Και έχουμε πάντα την εντύπωση ότι είναι τόσο εύκολο να τον εντοπίσουμε. 'Είναι ο κακός, είναι ο Χίτλερ!'... Στην πραγματικότητα δεν είναι μια τόσο απλή υπόθεση." Σε αυτό ακριβώς το σημείο όπου μια διάσημη, τυποποιημένη καρικατούρα εμψυχώνεται με την περιπλοκότητα του ανθρώπινου χαρακτήρα, είναι που εντοπίζεται και η δύναμη της παράστασης / μονολόγου "Adolf", όπου ο Pip Utton μάς μεταφέρει στις τελευταίες ώρες του Αδόλφου Χίτλερ, λίγο πριν αυτοκτονήσει στο καταφύγιό του, στο Βερολίνο. Μεθοδικά, ο Utton υφαίνει στην αναγνωρίσιμη και "εύκολη" εικόνα του Χίτλερ δύσκολες ιδέες. Φέρνοντας τον θεατή εξ απροόπτου σε οικείες καταστάσεις, τον καλεί να διαχειριστεί τη δική του θέση.
Η μορφή του Χίτλερ είναι χωρίς αμφιβολία η πιο αναγνωρίσιμη, διαδεδομένη και μισητή εικόνα του "κακού" στη μοντέρνα ιστορία. Είναι η εικόνα απέναντι στην οποία όλοι ενώνονται αποδοκιμάζοντας την "πιο σκοτεινή στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας". Στο μονόλογο, ο θεατής συναντά τον Χίτλερ σε ένα μινιμαλιστικό σκηνικό, όπου δεσπόζει η σβάστικα και οι γνωστές θεωρίες του ναζισμού. Ο μονόλογος αρχίζει απλά και κυλά αναμενόμενα, ο ηθοποιός εύκολα χάνεται μέσα στην αναγνωρίσιμη εικόνα του "Μεγάλου Δικτάτορα" και ο θεατής -στον οποίο ο Utton / Χίτλερ απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο- γίνεται εμπειρικά σχεδόν υποχείριο του Αδόλφου. Η εμπειρία περιγράφεται με ακρίβεια στο απόσπασμα από το μονόλογο: "Ο προφορικός λόγος μπορεί να συγκινήσει το πλήθος με ένα τρόπο που ο γραπτός λόγος δεν μπορεί να καταφέρει".
Ο Utton, ηθοποιός και σεναριογράφος τακτικός του Frieze Festival, αλλά και πολυταξιδεμένος πολιτιστικός "πρέσβης", ζωντανεύει συστηματικά στη σκηνή μορφές γνωστές όπως αυτή του Τσάρλι Τσάπλιν, του Φράνσις Μπέικον, ή του Ουίνστον Τσόρτσιλ [έργο το οποίο βρίσκεται ακόμα στο "σχεδιαστήριο"] αναλαμβάνοντας σαν ένας θεατρικός ήρωας δράσης να εμφυσήσει στους ανθρώπους / εικόνες την τρίτη διάστασή τους, να τους εμψυχώσει. "Τις περισσότερες φορές, ο θεατής φεύγει από την παράσταση νιώθοντας ότι έχει περάσει λίγη ώρα μαζί με τον άνθρωπο που ενσαρκώνω. Και αυτός είναι ο στόχος μου, να γίνεται ο θεατής μέρος της θεατρική εμπειρίας, γιατί έχει κι αυτός ένα ρόλο να διαδραματίσει."
Αιμοσταγής γόης
Διάφορες απόπειρες προσέγγισης της ακραίας ιστορικής προσωπικότητας δημιούργησαν αντιπαράθεση σε σχέση με την απειλητικά ανθρώπινη παρουσίαση του Χίτλερ [η κινηματογραφική "Πτώση" πιο έντονα δίχασε το κοινό για το υπερβολικά ανθρώπινο πορτρέτο του δικτάτορα]. Η απομάκρυνση του Χίτλερ από την εικόνα του αιμοσταγούς παράφρονα αποτέλεσε επανειλημμένα σημείο συζήτησης και κριτικής και ο Utton έχει συγκεκριμένη άποψη πάνω στο θέμα: "Βέβαια, ήταν άνθρωπος, και μάλιστα άνθρωπος με έντονη προσωπικότητα που κατάφερνε να γοητεύει τα πλήθη. Αν επιμένουμε να τον παρουσιάζουμε ως την καρικατούρα του κακού δεν θα έχουμε κανένα από αυτά τα χαρακτηριστικά. Αυτό που θέλω εγώ να παρουσιάσω είναι τη γοητεία αυτή που εξασκούσε στον κόσμο και την άνεση με την οποία μπορούσε να παρουσιάσει τα επιχειρήματά του με τρόπο που να μοιάζει λογικός. Και τις περισσότερες φορές, η λογική γίνεται εύκολα αποδεκτή. Στο μονόλογο ακούγονται αποσπάσματα από ομιλίες της Μάργκαρετ Θάτσερ, του Τόνι Μπλερ, του Κόφι Ανάν, του Μπιλ Κλίντον, του Ιωσήφ Στάλιν αλλά και αποσπάσματα από τη Βίβλο! Μέσα από το στόμα του Χίτλερ, προσαρμόζονται στη λογική του." Τα όρια είναι θολά και υποκειμενικά. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο από την παράσταση, που καταφέρνει να αναγκάζει το κοινό να εξετάζει τις ίδιες ιδέες κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Καταδίκη ή συγχώρεση; Πώς νιώθει ο ίδιος ο ηθοποιός ερμηνεύοντας τον Χίτλερ; "Αυτό που κάνω, δεν είναι μια προσπάθεια εξιλέωσης του Χίτλερ. Αυτό που έκανε για μένα είναι ακατανόητο. Το μόνο που ξέρω με βεβαιότητα είναι ότι ήταν μοχθηρός, όπως μοχθηροί ήταν και αυτοί που ήταν γύρω του. Αλλά πρέπει επίσης να δεχτούμε ότι ήταν ανθρώπινο ον. Και αν δεν τον εξανθρωπίσουμε στη σκέψη μας, δεν θα τον αντιμετωπίσουμε ποτέ. Δεν θα τον αναγνωρίσουμε ποτέ μέσα σε κάποιον που μας μιλά, ή ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό. Όλοι μεταφέρουμε κάπου μέσα μας ένα κομμάτι που ίσως να ανταποκρίνεται σε ένα τέτοιο κάλεσμα."
Έχοντας μελετήσει τις εκφράσεις και τις κινήσεις του Χίτλερ, ο Utton ως ηθοποιός θα έχει σίγουρα επιδιώξει να ερευνήσει και τις τεχνικές σαγήνης ή χειραγώγησης του ακροατηρίου που εφάρμοζε ο Χίτλερ. Ο ρόλος του ηθοποιού και του πολιτικού άλλωστε συναντάται τουλάχιστον σε ένα σημείο: τη γοητεία που ασκεί με τον δημόσιο λόγο του. "Είναι βασικές αρχές χειρισμού" λέει ο Utton, "τις οποίες εφαρμόζουν πολιτικοί και διαφημιστές, οποιοσδήποτε προσπαθεί να πουλήσει κάτι, είτε αυτό είναι ιδέες ή αντικείμενα. Είναι ένα μάθημα σχεδόν στις αρχές του μάρκετινγκ. Είναι ο τρόπος με τον οποίο πείθεις κάποιον να αποδεχτεί μια ιδέα. Και αυτό είναι η διαφήμιση. Μπορεί να το ονομάσεις προπαγάνδα, πειθώ ή πλύση εγκεφάλου. Έχουν όλα τις ίδιες αρχές και πολλές κοινές μεθόδους."
Μετά το χειροκρότημα
Τελειώνοντας τον χωρίς εκπλήξεις μονόλογο του Χίτλερ, ο Utton βγάζει το μουστάκι, χαλαρώνει το ναζιστικό σακάκι, ζητά τσιγάρο και αρχίζει να μιλά υποδυόμενος τον υποθετικό εαυτό του. Ένας ηθοποιός που τέλειωσε το έργο του, ένας υπάλληλος που σχόλασε. Μπρος στην αμηχανία τού κοινού, αρχίζει να μονολογεί για τα δικά του, τη βαρετή καθημερινότητα, την πολιτική, τα ταξίδια του, τον εκπολιτισμό της Κύπρου από τους Βρετανούς, την εκπληκτική προσωπικότητα του Ζαχαρία Κουλία που συνάντησε στο αεροπλάνο ερχόμενος στην Κύπρο, τον βασιλικό γάμο, κουβέντες που αρχίζουν να αντηχούν περίεργα οικείες αλλά και ανησυχητικές... Το μπαλάκι είναι πια στο μέρος του θεατή, που αρχίζει να νιώθει όλο και πιο άβολα. "Όλοι ξέρουμε ανθρώπους που λεν ότι δεν έχουν προκαταλήψεις... εγώ δεν πιστεύω ότι υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Όλοι έχουμε προκαταλήψεις. Πρέπει όμως να έχουμε επίγνωση και να είμαστε σε επιφυλακή, ώστε αυτές τις προκαταλήψεις, τις ανασφάλειες και τις αδυναμίες να μην τις εκμεταλλεύονται οι πολιτικοί. Είναι εύκολο για παράδειγμα να καταλάβεις την προκατάληψη ενάντια στους μετανάστες. Έρχονται στη χώρα σου, απειλούν να αλλάξουν κάποια δεδομένα. Και οι πολιτικοί φουσκώνουν αυτή την ανησυχία και τη μετατρέπουν σε φόβο. Και έτσι έχεις κάποιον να κατηγορήσεις για όσα δεν παν καλά στη ζωή σου: δεν βρίσκεις δουλειά εξαιτίας των μεταναστών, η κυβέρνηση δεν τα βγάζει πέρα με τα οικονομικά της εξαιτίας των μεταναστών και πάει λέγοντας. Και δεν είναι μόνο η μετανάστευση, είναι η διαφορετικότητα σε όλες τις εκφάνσεις, η διαφορετική θρησκεία, το διαφορετικό χρώμα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Και έτσι έχεις κάτι που μπορείς να φοβάσαι, να μισείς και να κατηγορείς. Και είναι αυτό ακριβώς που έκανε ο Χίτλερ."
+ Μια τελευταία παράσταση του "Adolf" θα δοθεί αύριο Δευτέρα, 9 Μαΐου 2011, στις 20:30 στη Λάρνακα, στο Θέατρο Σκάλα. Πληροφορίες: 24652800/01. Τιμές Εισιτηρίων: 20, 15 ευρώ. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Guy Masterson. Ερμηνεύει ο Pip Utton. Την παράσταση φέρνει στην Κύπρο η Fresh Target Theatre Ensemble.
